Nejat ÇOĞAL / Ticaret Başmüfettişi
Gümrük yükümlülüğü, eşyaya ilişkin gümrük işlemlerinin uygulanması, cezai sorumluluğun tespiti ve bilhassa zamanaşımı hükümlerinin icrası bakımından önem arz etmektedir. Mesela ithal eşyasına, gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihte yürürlük bulunan tarife hükümleri uygulanmaktadır. Yine, gümrük vergilerine ilişkin tarh, tahakkuk ve tahsil zamanaşımı süreleri gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihte başlamaktadır. Gümrük yükümlülüğünün doğması ve başlaması ve sona ermesine ilişkin işlemler 4458 Sayılı Gümrük Kanununun 181-194. ve 208- 209. maddeleri ile Gümrük Yönetmeliğinin 483-488. maddelerinde düzenlenmiş bulunmaktadır. Gümrük Kanununda gümrük yükümlülüğü, yükümlünün gümrük vergilerini ödemesi zorunluluğunu ifade etmektedir. Gümrük yükümlülüğünü yerine getirmekle sorumlu kişi ise yükümlü olarak tanımlanmaktadır.
İthalatta Gümrük Yükümlülüğü
İthalatta gümrük yükümlülüğü,
a) İthalat vergilerine tabi eşyanın serbest dolaşıma girişi,
b) İthalat vergilerine tabi eşyanın ithalat vergilerinden kısmi muafiyet suretiyle geçici ithali, İçin verilecek gümrük beyannamesinin tescil tarihinde başlar.
İthalatta gümrük yükümlülüğünde yükümlü, beyan sahibidir. Dolaylı temsil durumunda, hesabına gümrük beyanında bulunulan kişi de yükümlüdür. Dolaylı temsilde, temsilcinin yükümlülüğü, beyanda kullanılan verilerin yanlış olduğunu bildiği veya mesleği icabı ve mutat olarak bilmesi gerektiği durumlarla sınırlıdır. Gümrük Kanunu’nun 188 inci, 190 ıncı ve 194 üncü maddeleri uyarınca doğan gümrük yükümlülüğü için de bu durum geçerlidir.
Eşyanın serbest dolaşıma giriş veya ithalat vergilerinden kısmi muafiyet suretiyle geçici ithali için bulunulan beyanda kullanılan veriler, kanunen alınması gereken vergilerin tamamen veya kısmen tahsil edilememesine sebep olduğu takdirde, beyanın yapılabilmesi için bu verileri veren ve bu verilerin yanlış olduğunu bilen veya bilmesi gereken kişiler de gümrük vergilerinden sorumludur.
İthalatta gümrük yükümlülüğü normal usulde yapılan beyanlarda gümrük beyannamesinin tescil tarihinde, basitleştirilmiş usulde yapılan beyanlarda basitleştirilmiş işlemlere ilişkin beyannamenin ya da gümrük idaresince kabul edilen ticari veya idari belgenin tescil edildiği ya da tescil hükmünde kayıt işleminin yapıldığı tarihte başlar.
İthalat vergilerine tabi eşyanın, bu Kanuna aykırı şekilde Türkiye Gümrük Bölgesine girmesi ya da bir serbest bölgede bulunan ithalat vergilerine tabi eşyanın, bu Kanuna aykırı olarak Gümrük Bölgesinin başka bir yerine gitmesi hallerinde, gümrük yükümlülüğü doğar. Gümrük yükümlülüğü, eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesine bu Kanuna aykırı olarak girişi tarihinde başlar.
Gümrük Kanunu hükümlerine göre;
a) Eşyanın kanuna aykırı olarak girişini gerçekleştiren kişiler,
b) Eşyanın kanuna aykırı girişine iştirak eden ve girişin kanuna aykırı olduğunu bilen veya normal olarak bilmesi gereken kişiler,
c) Söz konusu eşyayı elde eden veya elinde bulunduran ve bu eşyayı elde ettiği veya aldığı sırada eşyanın kanuna aykırı olarak girdiğini bilen veya normal olarak bilmesi gereken kişiler,
Gümrük vergilerinden sorumludurlar.
Eşyanın Kanuna Aykırı Olarak Gümrük Gözetimi Dışına Çıkarılması
Gümrük gözetimi altındaki ithalat vergilerine tabi eşyanın, kanuna aykırı olarak gümrük gözetimi dışına çıkarılması halinde gümrük yükümlülüğü doğar. Gümrük yükümlülüğü, eşyanın gümrük gözetiminden çıkarıldığı tarihte başlar.
Gümrük Kanunu hükümlerine göre;
a) Eşyayı gümrük gözetiminden çıkaran kişiler,
b) Bu çıkarma işine iştirak eden ve eşyanın gümrük gözetiminden çıkarıldığını bilen veya normal olarak bilmesi gereken kişiler,
c) Söz konusu eşyayı elde eden veya elinde bulunduran ve bu eşyayı elde ettiği veya aldığı sırada gümrük gözetiminden çıkarıldığını bilen veya normal olarak bilmesi gereken kişiler,
d) Eşyanın geçici depolanmasında veya tabi tutulmuş olduğu gümrük rejiminin kullanılmasından doğan yükümlülükleri yerine getirmesi gereken kişiler,
Gümrük vergilerinden sorumludurlar.
İhracatta Gümrük Yükümlülüğü
İhracat vergilerine tabi eşyanın bir gümrük beyannamesi kapsamında Türkiye Gümrük Bölgesi dışına ihraç edilmesi halinde, gümrük yükümlülüğü doğar. Gümrük yükümlülüğü söz konusu gümrük beyannamesinin tescili tarihinde başlar. İhracatta yükümlü beyan sahibidir. Dolaylı temsil durumunda, hesabına gümrük beyanında bulunulan kişi de yükümlüdür. Dolaylı temsilde, temsilcinin yükümlülüğü, beyanda kullanılan verilen yanlış olduğunun bildiği veya mesleği icabı ve mutat olarak bilmesi gerektiği durumlarla sınırlıdır.
İhracat Vergilerine Tabi Eşyanın Kanuna Aykırı Biçimde Türkiye Gümrük Bölgesi Dışına Çıkarılması
İhracat vergilerine tabi eşyanın gümrük beyanında bulunulmaksızın Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıkartılması halinde, gümrük yükümlülüğü doğar. Gümrük yükümlülüğü, söz konusu eşyanın fiilen Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıktığı tarihte başlar. Söz konusu eşyayı Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıkaran, bu fiile iştirak eden, beyanda bulunulması gerektiğini bildiği veya bilmesi gerektiği halde bulunmayan kişiler, gümrük vergilerinden sorumludur.
İthali ve İhracı Yasak veya Kısıtlamaya Tabi Eşyalarda Gümrük Yükümlülüğü
İthali ve ihracı yasaklama veya kısıtlamaya tabi eşya için de Gümrük Kanuna göre gümrük yükümlülüğü doğar. Ancak, sahte paralar ile tıbbi ve bilimsel amaçlı kullanımları nedeniyle yetkili idareler tarafından denetlenen ekonomik dolaşıma girmeyen narkotik uyuşturucu ve uyarıcı maddelerin Türkiye Gümrük Bölgesine kanuna aykırı olarak girmesi halinde, kaçakçılık ve diğer ceza koyan kanun hükümlerine göre işlem yapılacağından, gümrük yükümlülüğü doğmaz. Bununla birlikte, cezai hükümler koyan kanunlar gereğince, gümrük vergilerinin ceza tespitine esas olması veya cezai kovuşturmaların gümrük yükümlülüğünün varlığına bağlı olması hallerinde, gümrük yükümlülüğü doğmuş sayılır.
Müşterek ve Müteselsil Sorumluluk
Aynı gümrük vergilerinin ödenmesinden birden çok yükümlünün sorumlu olduğu hallerde, bunlar söz konusu vergilerin ödenmesinden müştereken ve müteselsilen sorumludurlar.
Vergilendirme
Gümrük Kanununa göre, bir eşyaya uygulanacak ithalat veya ihracat vergileri tutarı, bu eşyaya ilişkin gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihteki vergi oranları ve diğer vergilendirme unsurlarına göre belirlenir.
Gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihi kesin olarak tespit etmenin mümkün olmadığı hallerde, ilgili eşyaya ilişkin vergi oranları ve diğer vergilendirme unsurlarının uygulanması için dikkate alınacak tarih, gümrük idarelerinin bu eşya için bir gümrük yükümlülüğü başladığı sonucuna vardıkları tarihtir.
Ancak, gümrük idarelerinin elde ettikleri bilgilerin gümrük yükümlülüğünün daha önceki bir tarihte başladığını tespit etmelerine imkân vermesi halinde, eşyanın ithalat veya ihracat vergileri tutarı, elde edilen bilgilere göre söz konusu yükümlülüğün başladığının anlaşıldığı en eski tarihteki vergi oranları ve diğer vergilendirme unsurlarına dayanılarak tespit edilir.
Beyan sahibinin hatalı beyanı sonucu hiç alınmadığı veya noksan alındığı tespit edilen gümrük vergilerine, gümrük yükümlülüğünün başladığı tarih ile vergilerin kesinleştiği tarih arasındaki süre için 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51 inci maddesine göre tespit edilen gecikme zammı oranında faiz uygulanır. Gümrük vergilerinin kesinleşmesinden önce ödenmek istenmesi durumunda faiz, ödeme tarihine kadar hesaplanarak vergiler ile birlikte tahsil edilir.
Gümrük Yükümlülüğünün Sona Ermesi
Gümrük Kanunu uyarınca; 6183 Sayılı Kanun hükümleri saklı kalmak üzere, gümrük yükümlülüğü aşağıdaki durumlarda sona erer;
a) Vergilerin ödenmesi,
b) Vergilerin kaldırılmasına karar verilmesi,
c) Gümrük beyannamesinin iptal edilmesi,
d) Eşyanın bir gümrük rejimi kapsamında tesliminden önce zapt ve müsadere edilmesi veya imha edilmesi; Gümrük Kanunu’nun 164. maddesi uyarınca imha veya terk edilmesi; doğal özellikleri veya beklenmeyen haller yahut mücbir sebep nedeniyle telef veya kaybı,
e) Gümrük Kanununun 182. maddesi uyarınca gümrük yükümlülüğü doğan eşyanın kanuna aykırı girişi nedeniyle müsadere edilmesi.
Netice itibarıyla, gümrük yükümlülüğünün doğması, sona ermesi ve kimlerin yükümlü sayılacağı hususları, gümrük kanunu, kaçakçılıkla mücadele kanunu ve ilgili mevzuat hükümlerinin doğru uygulanması bakımından büyük önem arz etmektedir. Öyle ki gümrük ihtilaflarında öncelikle yükümlünün kimliği ile gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarih tespit edilmekte ve buna göre işlem tesis edilmektedir. Bu meyanda, makalemizin bilhassa gümrükle ilgilenen okuyucularımız
için yararlı olmasını temenni etmekteyiz.