Birol GÜVEN / Yeminli Mali Müşavir / Bağımsız Denetçi
Eurobond”’lar Nedir?
İnsanlar günümüzde birikimlerini çeşitli yatırım araçlarına bağlayarak değerlendiriyorlar. Öyle bir ortamdayız ki hiç el sürmeden, dışarıya çıkmadan, elektronik ortamda al-sat yapılabiliyor. Bunun için bir banka hesabınız ve bu hesap içinde yatırım hesabınız olması yeterli ve internet bankacılığı üzerinden kolayca işlem yapılabiliyor.
Bu yazımızda “eurobond”’lardan para kazanılması ve bunların vergilendirilmesi konusuna yer verilecektir.
Eurobond, Hazine’nin, Bankaların ve Halka açık yurt dışı borçlanma aracı olarak yurt dışı piyasalarda ihraç ettiği, uzun vadeli ve döviz cinsinden tahvillerdir. Çoğunlukla ABD Doları ve Euro cinsinden ihraç edilir. ABD Doları cinsinden ihraç edilenler için yılda iki kez, Euro cinsinden ihraç edilenler için yılda bir kez kupon faizi ödemesi yapılır.
“Tezgâh üstü” olarak adlandırılan ikincil piyasada bankalar ve aracı kurumlar vasıtasıyla alınıp satılır. Fakat günümüzde teknoloji ve para piyasaları o kadar geliştir ki yurt dışına ihraç edilmiş bu borçlanma kâğıtları yurt içinde de kolayca alınıp satılmaktadır.
Döviz cinsinden mevduat faizlerine ve diğer alternatif yatırım araçlarına göre oldukça cazip getiriler sunması sebebiyle Türkiye’de yerleşik yatırımcıların son zamanlarda Hazine’nin, bankaların ve şirketlerin ihraç ettiği “ eurobond”’lara ilgisi artmaktadır.
Eurobond Kazançları Nasıl Oluşur?
Eurobond”’lardan 2 yola gelir elde edilmektedir.
1-Yılda bir veya iki kez ödenen kupon faiz ödemeleri
2-Vadesinden önce satışından elde edilen al-sat kazancı
1-Kupon faiz ödemeleri:
Diyelim 15 yıl vadeli yılda 2 kez %8 faiz ödemeli 100.000 Amerikan doları değerinde “Eurobond” aldınız. Altı ayda bir 4.000 Amerikan doları olmak üzere, toplam 8.000 Amerikan doları gelir elde ettiniz. Elde ettiğiniz 8.000 Amerikan doları kazancınızın o yılın gelir vergisi beyannamesine dahil edip vergilendirilmesi gerekir. Elde edildiği andaki döviz kurundan TL’ye çevirerek beyannameye dahil edilmesi gerekecektir.
2-Eurobondların al-sat kazançları:
Eurobond”’lar ikinci el piyasada işlem görürler. İkinci el piyasada işlem gören bu borçlanma kâğıtlarının günlük piyasa değeri vardır. İnsanlar bu değerlerden alım-satım yapabilmektedirler. Eurobond piyasaya çıktıktan sonra fiyatı sürekli değişkenlik gösterir. Fiyatı inip çıkar. Sebebi ekonomik konjonktür, siyasal gelişmeler, salgın hastalık ve buna benzer tüm etkenler fiyatın inip çıkmasına sebep olur. 100.000 Amerikan doları nominal değerli Eurobond 75.000 dolara kadar düşebildiği gibi 110.000 dolara kadar da çıkabilir.
Vergi idaresinin al-sat konusundaki değerleme görüşü şöyledir. İktisap tarihindeki döviz kurundan TL maliyetini satın alındığı tarihten satış yapılan tarihe kadar Yİ-ÜFE artış oranında revize yapılarak gerçek maliyeti tespit edilecektir. Satış tarihindeki döviz kurundan TL satış bedeli tespit edilecektir. Oluşan alım-satım kazancından yapılan masraflar, komisyonlar gider olarak düşülecek, elde edilen kazanç beyannameye dahil edilecektir.
Yatırımcılar bütün bu gelişmeleri izleyerek elde edecekleri al-sat kazançlarının vergilendirmesinde bunları dikkate alacaklardır. Ayrıca bu işlemden zararlar da oluşabileceği gibi oluşan bu zararlar diğer Eurobond”’ların kazançlarına mahsup edilebilecektir. Mahsup edilemeyen bu zararlar ertesi yıla devrolmayacaktır.
Vergilendirilmesi Nasıl Yapılmaktadır?
Türkiye’de yerleşik bireysel yatırımcıların “Eurobond”’lardan elde ettikleri gelirlerin vergilendirilmesinde, dikkat edilmesi gereken konular şöyledir.
Eurobond”’lar, diğer yatırım araçlarındaki gibi stopaj gelir vergisine tabi tutulmazlar. Hazine tahvil ve bonoları, yurt içinde bulunan mevduatlar, repo gelirleri, fonlar stopaj gelir vergisine tabi tutulduğu için nihai vergileme yapılmış sayıldığından ayrıca yıllık gelir vergisi beyannamesine dahil edilmezler. Bunlar üzerinden yapılmış stopajla vergilendirme tamamlanmış olur. Eurobond”‘lardan 2020 yılı için diğer menkul sermaye iratları ile birlikte 49.000 TL’yi aşan bir kupon faiz geliri elde edilmesi halinde tamamının beyan edilmesi gerekecektir.
Türkiye’de bir takvim yılında 6 aydan fazla yerleşik vatandaşlar tam mükelleftir. Dünyanın neresinden gelir elde ederse etsin bu gelirlerini yıllık gelir vergisi beyannamesine dahil etmek ve bu gelirleri üzerinden tahakkuk edecek vergilerini ödemek durumundadır. Tam mükellefler için yalnız yurt içindeki bankalardan değil yurtdışında bulunan bankalar üzerinden alınan “Eurobond”’lar da vergilendirme kapsamındadır.
Eurobond Kârı ve Maliyeti:
Daha önce ihraç edilmiş 100.000 dolar değerinde (o anki faiz %8 diyelim) “Eurobond”’u 105.000 dolara aldınız. Zaman içinde işler iyi gitti ve olumlu ekonomik gelişmeler sonunda faiz %6’ye indiğinde kâğıdın değeri değişiyor. Kâğıdı elinde tutanlar olağanüstü değerden dolayı kazanç elde ediyor. 105.000 dolara alınan kâğıt bir anda 115.000 dolara çıkınca bir 10.000 dolarlık zenginleşme ortaya çıkıyor. Çünkü burada her faizin aşağı inmesi 20-30 yıllık vadesinin sonuna kadar getirisi kâğıdı elinde tutanın oluyor.
İkinci durum bir durum ise, daha önce ihraç edilmiş 100.000 dolar değerinde (o anki faiz %8 diyelim) “Eurobond”’u 105.000 dolara aldınız. Zaman içinde işler iyi gitmeyince olumsuz ekonomik gelişmeler oldu diyelim faiz %11’e çıktığında kâğıdın değeri değişiyor. Kâğıdı elinde tutanlar olağanüstü değer kaybından dolayı zarar ediyor. 105.000 dolara alınan kâğıt bir anda 90.000 dolara düşünce bir anda 15.000 dolarlık kayıp ortaya çıkıyor. Bu halde yatırımcılar kolay kolay sistemden çıkamıyorlar.
Para ve Sermaye piyasalarının en büyük oyuncusu olan devletin borçlanma aracı olarak çıkardığı “Eurobond”’ların yanı sıra Bankalar ve halka açık şirketler de bu borçlanma araçlarına başvurmaktadır. Tabi ki 20-30 yıl vadeli bu kâğıtlar hem ülkenin durumu, piyasa algısı, konjonktürel olaylar bunların fiyatlarının inip çıkmasına sebep olmaktadır. Çünkü ülkemiz kaygan bir zeminde olduğu için sabahtan akşama zengin olunabildiği gibi akşamdan sabaha da büyük para kaybetmek mümkündür.
Vergi İdaresi ortada tam mükellef olan yatırımcıların bu gelirlerinden vergi beyanlarını istemekle beraber yurt dışında yaşayan yabancılar için böyle bir vergileme söz konusu değildir. Ne dedik başta “Eurobond”’ların amacı yurt dışı piyasadan borçlanmaktır.
Türkiye’nin reyting notu yani kredibilitesi “Eurobond”’lar için önemli bir rol oynamaktadır. Dünya’da gelişmiş bazı ülkelerde faizler %1’lerde hatta bazı ülkelerde negatif faiz olmasına rağmen ülkemizin en az %8’ler civarında “Eurobond”’la borçlanması maliyetinin ne kadar ağır olduğunun bir göstergesidir.
Son Söz: Borcu Borçla Çevirmenin Maliyeti Gelecek Kuşaklara Bırakılan Negatif Mirastır.